یکی از مهم ترین روش های انجام پایان نامه های مدیریتی، روانشناسی و غیره استفاده از داده های آماری و سپس نتیجه گیری منطقی و اجرایی با توجه به پژوهش می باشد. یکی از فواید مهم پایان نامه های با روش های آماری اجرایی بودن و واقعی بودن این پروژه ها با توجه به پژوهش های دیگر که اغلب اجرایی نیستند ، می باشد. روش تحقیق در حقیقت فصل سوم پایان نامه را تشکیل می دهد. در فصل سوم شما می بایست روش تحقیق خود را توضیح دهید و سپس آن داده های جمع آوری شده از پرسش نامه را تحلیل آماری کنید که به این مرحله تجزیه و تحلیل آماری پایان نامه می گویند و پس از این که داده ها را جمع آوری کردید و روایی و پایایی را با استفاده از تحلیل های پایایی و روایی پرسشنامه انجام دادید. در فصل چهارم پایان نامه می بایست آزمون های مطرح شده در فصل سوم، تحلیل آماری شوند. تحلیل آماری یعنی استفاده از داده هایی که از پرسشنامه استخراج شده است و زدن آزمون های آماری برای تحلیل آماری پایان نامه .آمار خود رشته ای تخصصی در دانشگاه های کشور است و تمام روند آماری و تحلیل آماری پایان نامه علمی است. اما مهم ترین بخش از پایان نامه، مربوط به فصول ۴ و ۵ پایان نامه می باشد. این دو فصل در واقع ارائه دهنده نتایج کار شما می باشد. همه کارها انجام شده است و قرار است به نتیجه ختم شود. شما در این فصول به ذکر مواردی چون تجزیه و تحلیل اطلاعات، تفسیر اطلاعات بدست آمده، پاسخ به سوالات پژوهش، رد یا اثبات فرضیه مطرح شده، و در آخر نتیجه‌گیری و پیشنهادهای برای پژوهش‌های آتی می پردازید. در این بین، فصل ۴ از اهمیت بالایی برخوردار است و بیشترین توجه داوران جلسه دفاع نیز بر روی این بخش معطوف می شود. فصل چهارم پایان نامه به عنوان «یافته های پژوهش» شامل بخش های زیر می باشد:
- مقدمه: یک توضیح مختصر از نحوه آزمون ها و آنچه قرار است در این فصل بررسی گردد در حد یک صفحه
- توصیف داده‌ها: ارائه نتایج کار در قالب جداول و نمودارهای آزمون های توصیفی و استنباطی.
- آزمون فرضیه ها یا طرح سؤالات: آزمون های بکار رفته در تجزیه و تحلیل آماری داده ها برای یافتن نتایج نهایی و پاسخ فرضیات و سوال اصلی پژوهش را مطرح می کنید.
در فصل ۴ کلیه نتایج کارتان را بصورت دقیق در قالب جمله و یا جداول و نمودارها ذکر می کنید. با توجه به اینکه در فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها صورت می گیرد. در فصل چهارم که تحلیل آماری پایان نامه است ، از دادن رفرنس خودداری کنید چون نتایج پژوهش خود را در این فصل بررسی می کنید و اصلا نباید رفرنسی داده باشد. برعکس فصل دوم پایان نامه که نیاز به رفرنس دقیق دارد. در فصل چهارم ابتدا شما باید پرسشنامه مناسب با موضوع خود تهیه کنید تا بعد ان پرسشنامه مناسب را تحلیل کنیم. در برخی از تحقیقات که بصورت طرح پرسشنامه یا مصاحبه(هر دو را استفاده کنی میشه پیمایش) می باشد نیاز است تا اطلاعات خام آنها استخراج و توسط نرم افزارهای آماری تحلیل شود.
همانطور كه ميدانید پرسشنامه يكي از روش های تحقيق مهم و كاربردي در پژوهش هاي تحقيقاتی است.نحوه استفاده درست از پرسشنامه به ما كمك مي كند پژوهش هاي تحقيقاتي ما براساس مشكلات واقعي و اجرايي انجام گردد. پرسشنامه باعث شده كارهاي پژوهشي انجام شده مطابق با شكاف هاي جامعه و با توجه به مشكلات واقعي افراد انجام شود.با استفاده از پرسشنامه ديگر افرادي نمي توانند بگويند كه اين موضوع پايان نامه يا كار پژوهشی قابل اجرا با واقعيت نيست. پرسشنامه از روش هاي مهم و كاربردي در هر جامعه ای است كه كمك می كند مشكلات واقعي شناسايي شود و سپس با توجه به علم روز دنيا آن مشكلات رفع گردد.در حقيقت پرسشنامه آشتی صنعت ها با علم و پژوهش های تحقيقاتی بوده است.در ادامه صحبت هاي مهندس حمصيان در مورد اهميت پرسشنامه در كارهاي پژوهشي جهت انجام پرسشنامه هايی مناسب آورده شده است.
پرسشنامه خیلی توی کارهای پژوهشی اهمیت داره، برای اینکه کار ما کاربردی بشه. کاربردی شدن موضوع یعنی شما مثلا یک پایان نامه ای را انجام میدی ولی میبینید که این پایان نامه هیچ مشکلی را حل نمیکنه و هیچ دردی از اون رشته دوا نمیکنه، چون برای جامعه ما با توجه به مشکلاتی که داریم قابل استفاده نیست، بنابراین پرسشنامه باعث کاربردی شدن موضوع پایان‌نامه ما میشه و به ما کمک میکنه یه کار آماری انجام بدیم و از خبرگان بپرسیم ببینیم مشکل و شکاف جامعه چیه تا بتونیم بعدش پیشنهاد بدیم که چجوری با استفاده از علم بتونیم این مشکلو حل بکنیم. در گذشته موضوعات پایان نامه ها کاربردی نبود چون پایان نامه رو درست انجام نمیدادند و کاربردی نبود و هیچ دردی از جامعه رو دوا نمیکرد ولی پرسشنامه این مشکل رو حل کرد و از خبرگان یا حتی افراد عادی که حتی علمشم نداشته باشند ولی از تجربه اونها استفاده می کنیم و با توجه به مقالاتی که خودمان خواندیم ، این دوتا رو روی هم دیگه میریزیم و پیشنهاد میدیم.
چه پیشنهادهایی اجرایی هست؟
پرسشنامه باعث پیشرفت میشه، ما با مقاله نمیتونیم پیشرفت کنیم ، شما اگر هزار تا مدل سازی و الگوریتم رو توی پایان‌نامتون به کار ببرید ولی کارتون اجرایی نباشه به درد نمیخوره و هیچ‌جا قابل استفاده نیست و با دوتا سوال کار شما در جلسه دفاع زیر سوال میره. کار شما باید یک مشکلیو از جامعه حل کنه ، باید کاربردی باشه ، باید به درد جامعه بخوره، باید باعث توسعه و پیشرفت بشه.
ما با پرسشنامه در حقیقت میتونیم مشکلات جامعه رو بفهمیم و بعد براش به طور علمی راه حل بدیم ، پرسشنامه به ما جهت میده که این مشکلات هست و راه حلشو پیدا کن. ما میتونیم از پیشرفت کشورهای دیگه استفاده کنیم چون اونا نتیجه کارشونو قبلا گرفتن و میتونیم از اونا استفاده کنیم. خیلی اون ها سعی و خطا کردن و به نتیجه رسیدن و ما میتونیم از پایان نامه ها و مقالات آن ها به صورت صحیح استفاده کنیم. پرسشنامه برای رشته های مدیریت ، روانشناسی ، جامعه شناسی ، مشاوره و … خیلی ضروریه که بخواین مشکلی رو بر اساس واقعیات شناسایی کنید و کاربردی باشه و حتی اگر میخواهید روش های تحقیق دیگری هم استفاده کنید اول پرسشنامه رو انجام بدید مشکلات رو بفهمید و بعد با برنامه های دیگه راه حل خوب بدید براش. جامعه و نمونه آماری را با زبان خودمانی و علمی برایتان توضیح می دهم که در پژوهش های خود جهت انتخاب درست جامعه و نمونه آماری در پرسشنامه اشتباه نکنید و در حقیقت مهم ترین و اساسی ترین موضوع برای پایان نامه ها و مقالاتی که تحلیل آماری دارد انتخاب درست جامعه و نمونه آماری در پرسشنامه است. جامعه آماري به مجموعه افراد، اشياء و يا به طور كلي پديده ها ي اطلاق مي شود كه محقق مي تواند نتيجه مطالعه خود را به كل جامعه تعميم دهد. خودمانی و واضح بگویم که جامعه آماری، مکان یا پروژه ای است که قرار است نتایج پژوهش را به آن تعمیم دهید. به طور مثال اگر قرار است شما وضعیت کارکنان را در یک سازمان مانند شهرداری اصفهان یا تهران یا هر شهر دیگری بسنجید خوب قاعدتا شما نمی توانید همه جامعه آماری خود را که شامل تمام کارکنان شهرداری می شود را مورد پرسش قرار دهید یا زمان انجام این کار را هم ندارید چون خود سازمان شهرداری کلان شهرها دارای زیربخش های مختلف و شهرداری های مناطق مختلف استان می شود.
بنابراین به طور مثال جامعه آماری را همان کارکنان شهرداری اصفهان می گیریم ولی باید از این جامعه آماری یک نمونه آماری استخراج کنیم و پرسشنامه و مصاحبه خود را در آن نمونه آماری توزیع کنیم. نکته مهم در انتخاب نمونه آماری پرسشنامه این است که این نمونه باید به خوبی معرف جامعه آماري باشد. این یعنی چی؟ یعنی نمونه آماری باید به گونه ای باشد که تعداد آن ها و میزان کیفیت آن افراد هم از نظر میزان سواد در آن حیطه ای که شما قصد پرسش از آن ها را دارید و هم اطلاعات آن ها در مورد موضوع شما خوب باشد تا بتوانید نمونه آماری خود را به جامعه آماری و سپس به جامعه کل در پژوهش خود تعمیم بدهید. چون وقتی شما تعدادی از افراد را مورد پرسش قرار می دهید اگر آن افرادی که شما از آن ها مصاحبه و سؤال نمودید، کفایت لازم را نداشته باشند در نتیجه تجزیه و تحلیل شما و در آخر نتیجه نهایی شما اشتباه خواهد بود. بنابراین نتیجه می گیریم که یک پرسشنامه اشتباه و یک انتخاب اشتباه در جامعه و نمونه آماری به میزان بسیار بالایی تا ۹۰ درصد حتی نتایج و تجزیه و تحلیل شما را بیهوده خواهد کرد. بنابراین در پرسشنامه به دنبال واقعیات باشید و از افراد خبره در موضوع خود سؤال کنید. تعداد جامعه آماری مهم است ولی نه به میزان اهمیت کیفیت افراد پاسخ دهنده به پرسشنامه، تعداد جامعه آماری را نیز شما باید استخراج کنید تا بتوانید با استفاده از فرمول کوکران یا جدول مورگان میزان حجم نمونه را استخراج کنید. در ادامه این مقاله به موارد علمی برای تعریف جامعه و نمونه آماری خواهیم پرداخت.
در بيشتر موارد به سبب حجم گسترده جامعه آماري، مراجعه به كليه آحاد جامعه و مطالعه تك تك آنها امكان پذير نيست. در اين صورت محقق ناگزير است كه بخشي از جامعه آماري را مورد مطالعه قرار داده و نتيجه بررسي را به تمامي جامعه آماري تعميم دهد. مراجعه به بخشي از جامعه آماري جهت شناسايي همه آن را روش نمونه گيري مي نامند.
۱-نمونه گیری چیست؟
نمونه گیری یعنی اینکه بخش کوچکی از جامعه آماری را بررسی نموده و نتایج آن را به کل جامعه تعمیم دهیم. ضرب المثل رایج در میان مردم که به نمونه گیری اشاره دارد این است: مشت نمونه خروار است.
۲-تعیین حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران
حجم نمونه یعنی شما چه تعداد پرسشنامه باید توزیع کنید. اگر می خواهید کار علمی انجام دهید می بایست از روش های علمی هم استفاده کنید، فرمول کوکران از روش هایی است که لازم است برای محاسبه علمی حجم نمونه استفاده کنید . اگر نمی خواهید این روش را خودتان محاسبه کنید می توانید با استفاده از لینکی که در پایین قرار گرفته است فقط تعداد جامعه آماری را بدهید و سپس از آن خروجی بگیرید و سپس همان تعداد پرسشنامه را توزیع نمایید.
تشریح فرمول کوکران
صورت کلی فرمول کوکران به صورت زیر است:
n: حجم نمونه آماری
N: حجم جامعه آماری
d= اشتباه مجاز (معمولاّ آن را برابر ۰۵/۰ در نظر می گیرند)
Z: مقدار متغیر نرمال با سطح اطمینان α-۱ است. در آزمون دودامنه مقدار z برای سطح اطمینان ۹۵ درصد برابر ۹۶/۱و برای سطح اطمینان ۹۹ درصد برابر ۵۸/۲ است.
P: نسبت برخورداری از صفت مورد نظر است (مثلا جمعیت مردان)
(q=(1-p: نسبت عدم برخورداری از صفت مورد نظر (مثلا جمعیت زنان). معمولا p و q را ۵/۰ در نظر میگیرند.
توجه: با استفاده از لینک های زیر می توانید به صورت آنلاین با استفاده از فرمول کوکران، حجم نمونه خود را به دست آورید:
۱-https://parsmodir.com/db/research/cochran.php
۲- https://www.spss-iran.com/sample-size/
در حقیقت کیفیت پرسشنامه ها در پژوهش های تحقیقاتی اصلا مشابه هم نیست، تهیه پرسشنامه با کیفیت جهت نظرسنجی افراد نقش اصلی را در نتایج پژوهش های آماری ایفاء می کند.پرسشنامه خوب، در حقیقت روح یک نظرسنجی است که می تواند کیفیت و تأثیر نظرسنجی را ایجاد کرده یا از بین ببرد. هیچ نظرسنجی تأثیر مطلوب و نتایج مورد انتظار را به دست نخواهد آورد مگر اینکه پرسشنامه خوبی داشته باشد. نظرسنجی نمونه با پرسیدن سوالات اشتباه، به روش اشتباه، برای افراد اشتباه، در زمان اشتباه، باعث کاهش کیفیت و ارزش نظرسنجی شما خواهد شد. پرسشنامه ها یک روش تحقیق عملی و کارآمدتر نسبت به مصاحبه هستند به دلیل اینکه پرسشنامه مناسب نسبت به مصاحبه های حضوری ارزان تر هستند ، زیرا پاسخ دهندگان می توانند پرسشنامه را به سرعت در زمان خودشان پر کنند و کارمندان مجبور نیستند از روزهای خود برای نشستن در مصاحبه استفاده کنند.
اولین چیزی که شما باید هنگام ایجاد پرسشنامه به آن توجه کنید ، درک هدف واضح وروشن از نظرسنجی است. شما باید هدف از نظرسنجی را مشخص کنید ، شما می خواهید به چه هدفی برسید ، چگونه از بینش های پاسخ دهندگان استفاده خواهید کرد و از چه نمونه ای برای انجام نظرسنجی استفاده خواهید کرد. پاسخ به همه این سؤالات بطور خودکار انگیزه ایجاد پرسشنامه مناسب را ایجاد می کند. سؤالات ساده برای پرسشنامه خود تهیه کنید: در هنگام ساختن نمونه ای از پرسشنامه نظرسنجی ، بهتر است از انواع سؤالات پیچیده و عبارات پیچیده سؤال خودداری کنید. چنین پیچیدگی درک پاسخ سوال را برای پاسخ دهندگان سخت تر خواهد کرد. یک پرسشنامه خوب شامل سؤالات روشن و مختصر است که پاسخ دهندگان می توانند بلافاصله آنرا درک کرده و پاسخ دهند. طراحی سؤالات مناسب و مطمئن موجب جمع آوری خوبی در پرسشنامه و استخراج نتیجه می شود، نظرسنجی های انجام شده با پرسشنامه مناسب حق دارند داده های معتبر و با کیفیتی را جمع آوری می کنند که در هر زمانی پرسیده شود باید جواب های یکسانی گرفته شود. داده های با کیفیت خوب از پرسشنامه مناسب استخراج می شود. گزارش دقیق از پرسشنامه خود تهیه کنید، وقتی از مخاطبان دقیق سؤال می کنید ، باید نتایج خوبی کسب کنید. با این وجود ، شما باید داده ها را به طور دقیق تفسیر کنید تا چشم انداز مخاطب را نشان دهد. گزارش شفاف و معتبر شامل یافته های مثبت و منفی می باشد که دارای راهنمایی های مناسب و دامنه پیشرفت است.
افرادی که قصد توزیع پرسشنامه را دارند باید راه های ارتباطی با افراد و نحوه صحبت با آن ها را بلد باشند و یاد بگیرند. اگر شما نحوه باز کردن صحبت را بلد نباشید نمی توانید نتایج مناسبی از پرسشنامه خودبگیرید. در شروع کار شما باید از فرد خبره ای که می خواهید از آن نظرسنجی کنید با برخورد مناسب رفتار کنید چون این افراد به طور قطع افرادی هستند که در طول روز با مشغله های مختلفی روبرو بوده اند و نباید شما انتظار داشته باشید با شما بلافاصله همکاری کند و شما باید راه های صحبت با این افراد را یاد بگیرید. راه های مذاکره با افراد جهت گرفتن نتایج مناسب از پرسشنامه آموختنی است که شما باید این نکات ساده را آموزش ببینید. کیفیت پرسشنامه شما تأثیر قابل توجهی در درست جواب دادن پرسشنامه هستند. قبل از قرار دادن هر سؤالی در پرسشنامه ، باید از خود این سؤال را بپرسید !! آیا این سوال به اندازه کافی لازم است که در پرسشنامه قرار داده شود؟ آیا پاسخ به این سؤال اجباری است؟ آیا پاسخ دهندگان قادر خواهند بود به درستی به آن پاسخ دهند؟ آیا این سؤال نتیجه ای برای شما به همراه خواهد داشت؟ لازم است هر سؤال در پرسشنامه با هدف نظرسنجی تنظیم شود. شما به عنوان یک محقق ، باید تحلیل کنید که ارزش سؤال پرسشنامه چیست و چه نقشی در جمع آوری اطلاعات و یا در ادامه ارائه بینش های معنادار دارد.
نکات عمده در تدوین پرسشنامه
الف: تصمیم گیری درباره محتوای سوال ها:
۱- آیا بیان سوال ضروری است؟ تا چه اندازه این سوال مفید است؟
۲- چند سوال برای این موضوع لازم است؟
۳- آیا پاسخ دهنده اطلاعات لازم را برای پاسخ دادن دارد؟
۴- آیا سوال باید عینی تر، ویژه تر و مرتبط تر با تجربیات فردی پاسخ دهنده باشد؟
۵- آیا محتوای سوال به اندازه کافی کلی و به دور از سفسطه و جزئی گویی است؟
۶- آیا پاسخ ها بیان کننده یک نظرگاه کلی است یا یک دیدگاه کاملا ویژه را نمایان می کند؟
۷- آیا محتوای سوال جهت دار است، بدون این که با سوال های دیگری این جهت خنثی یا تعدیل شود؟
۸- آیا پاسخ دهنده داده های مورد نیاز را عرضه خواهد کرد؟
ب: تصمیم گیری درباره صورت بندی سوال ها
۱- آیا سوال قابل فهم است؟ آیا جمله بندی مشکل و غیر واضح است؟
۲- آیا سوال به اندازه کافی پاسخ های متفاوت در این زمینه فراهم می آورد؟
۳- آیا به علت عدم بیان پیش فرض ها یا پیامدهای مورد نظر پژوهشگر سوال گمراه کننده است؟
۴- آیا جمله بندی سوال جهت دار است؟ آیا سوال دارای بار عاطفی است و یا پاسخ خاصی را القا می کند؟
۵- آیا جمله بندی سوال اعتراض پاسخ دهنده را بر خواهد انگیخت؟
۶- آیا جمله بندی سوال چنان است که پاسخ دهنده را مستقیما مورد خطاب قرار داده تا نتایج بهتری بدست دهد؟
۷- آیا سوال ها بهتر است به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم بیان شوند؟
ج: تصمیم گیری درباره شکل پاسخ ها
۱-بهترین شکل پرسیدن سوال به چه صورت می‌تواند باشد؟
۲- اگر از سوال هایی استفاده میشود که پاسخ دهنده با علامت گذاری پاسخ خود را مشخص می کند، کدام یک از موارد زیر مناسب تر است: چند گزینه ای یا مقیاس چند درجه ای، یا جواب های دوگزینه ای؟
۳- اگر از سیاهه (چک لیست) سوال ها استفاده میشود آیا شامل تمام پاسخ های ممکن بوده و به ترتیب درست ارائه شده است؟ آیا طول سیاهه سوال ها منطقی می باشد؟ آیا جمله بندی سوال ها بی طرف و متعادل است؟
۴- آیا نوع پاسخ، آسان، مشخص، هماهنگ و مناسب برای هدف است؟
د: تصمیم گیری درباره ترتیب قرار گرفتن سوال در پرسشنامه
۱- آیا ممکن است که پاسخ به سوال تحت تاثیر محتوای سوال های قبلی قرار گیرد؟
۲- آیا ترتیب سوال ها دارای یک روال طبیعی است؟ آیا سوال ها دارای نظم منطقی و ترتیب روان شناختی است؟
تدوین پرسشنامه
قبل از تدوین پرسشنامه باید بدانیم به دنبال چه نوع اطلاعاتی هستیم و پرسشهایی متناسب با آن محتوا را تدوین کنیم. به طور کلی به لحاظ محتوایی در یک پرسشنامه، پنج نوع پرسش وجود دارد.
۱ـ پرسش های زمینه ای یا خصیصه ها: این پرسش ها برای کسب اطلاع از خصوصیات پاسخگو است، پرسش هایی در مورد جنس، سن، شغل، قومیت، مذهب و غیره در این گروه جای میگیرند. این پرسش ها در پرسشنامه بیشتر در نقش متغیرهای مستقل ظاهر میشوند.
۲ـ پرسش های رفتاری: این پرسش ها برای اطلاع از رفتارها و فعالیتهای پاسخگویان مناسب است، چراکه رفتار پاسخگو مد نظر است و در صدد کشف فعالیت های آن ها هستیم. پرسشهایی نظیر (روزی چند ساعت از برنامه های تلویزیونی استفاده میکنید؟، آیا در فعالیتهای محلی شرکت میکنید؟
۳ـ پرسشهای اعتقادی: کانون توجه این پرسشها تعیین چیزی است که پاسخگو آن را درست میداند. مثلاً (به نظر شما مشارکت محلی تا چه اندازه بر توسعه محلی تاثیر دارد؟، تا چه حد موافق هستید: مسئولین در توسعه محلی نقشی ندارند؟ و …) در این پرسش ها به دنبال سنجش اعتقادات و باورهای شخصی پاسخگو میباشیم، باورهایی که ذهن پاسخگو وجود دارد و با آنها زندگی میکند.
۴ـ پرسش های نگرشی: کانون توجه این پرسشها تعیین چیزی است که پاسخگو آن را مطلوب میداند. مثلاً (به نظر شما شهروندان محله باید در فعالیتهای محلی شرکت کنند؟، آیا مسئولین محلی موظف به تشویق مشارکت محلی شهروندان هستند؟ و …) در این پرسش ها از پاسخگو درخواست میشود شرایط مطلوب و آرمانی را تعیین کنند و و به دنبال تعیین میزان اعتقادات و باورهای شخصی آنها نیستیم.
۵ـ پرسش های دانشی: این پرسشها به دنبال ارزیابی و سنجش دانش و آگاهی پاسخگو میباشد. در مطالعاتی نظیر سواد رسانه ای، سواد انرژی، مطالعات فرهنگ سازمانی بیشتر از این نوع پرسش ها استفاده میکنیم.
شاید بتوانیم بگوییم یکی از مهم ترین قسمت های انجام یک روش تحقیق برای اکثر پایان نامه ها و مقالات بخش تهیه پرسشنامه است. یکی از بهترین راهکارهای عملی برای جمع آوری اطلاعات در دنیای واقعی، تهیه پرسشنامه و طرح سؤال از کارشناسان و خبرگان در آن حیطه می باشد که به شما کمک می کند ابتدا شکاف های واقعی را در دنیای عملی شناسایی کنید و سپس به دنبال راه کارهایی برای حل آن مشکل در جامعه باشیدو تهیه پرسشنامه برای اکثر رشته های مدیریت، روان شناسی و غیره به عنوان بهترین راه کار جهت گرد آوری اطلاعات است. به دلیل اینکه اکثر مشکلات مدیریتی و روانشناسی نیازمند این است که ابتدا شما آن مشکل را در جامعه شناسایی کنید و بعد به دنبال راهکارهای اجرایی برای حل آن مشکل باشیدو اگر حتی روش تحقیق شما آماری نباشد شما برای اینکه پژوهش خود را اجرایی و کاربردی برای جامعه کنید نیازمند تهیه پرسشنامه و تحلیل آماری هستید. یکی از مهم ترین مشکلات عدم اجراپذیری پایان نامه ها و مقالات پژوهشی این است که اغلب آن ها اصلا مشکلی از جامعه نیستند وعلت آن هم این است که دانشجویان روشی را انتخاب کرده اند که مربوط به آماری و تحلیل آماری نمی شود و این پژوهش، مشکلی از جامعه را حل نخواهد کرد. همانطور که می دانید یکی از راه کارهای جذابیت و واقعی بودن پژوهش ها، کاربردی بودن آن ها در جامعه و در محیط واقعی است. اگر شما موضوعی را انتخاب کردید و پژوهشی قرار است انجام دهید به دنبال پژوهش های کاربردی در جامعه باشید. تهیه پرسشنامه یکی از اساسی ترین نیازهای یک پژوهش اجرایی و عملی را برای شما مهیا خواهد کرد که شما دقیقا مشکل را شناسایی و به دنبال حل آن با استفاده از راه کارهای علمی باشید. در قسمت اول این مقاله راه کارهای عملی و علمی را جهت تهیه بهترین پرسشنامه را ذکر خواهیم کرد و اینکه راهکارهای اجرایی تهیه بهترین پرسشنامه را عنوان خواهیم کرد تا شما بتوانید بهترین داده ها را از پرسشنامه خود بگیرید، در ادامه اصول کلی تهیه پرسشنامه را مطرح خواهیم کرد .
۱-۱- اصول کلی تهیه بهترین پرسشنامه
– سوال های پرسشنامه شما باید بر اساس هدف ها یا سوال های تحقیق تنظیم شود؛
هدف اصلی شما از تهیه پرسشنامه چیست؟ در تهیه پرسشنامه به دنبال چی هستین؟
– از آنجا که جواب دادن به سؤالات پرسشنامه در ایران سخت است باید پرسشنامه شما پاسخ دهنده را جذب کند و سوال های آن برای او جالب باشد تا به راحتی بیشتر به سؤالات پاسخ دهد.
– باز به دلایل که بالا مطرح کردیم، تا حد امکان پرسشنامه را کوتاه تهیه کنید و داده های مورد نیاز پژوهشگر را فراهم آورد؛ با کوتاه ترین سؤال بهترین داده هایی که به دنبال آن هستین استخراج کنین.
– دستورالعمل اولیه تکمیل پرسشنامه را کوتاه توضیح دهید(در حد۲الی سه خط در مورد این پرسشنامه توضیح دهد و حاوی کلیه اطلاعات مورد نیاز پاسخ دهنده، برای کامل کردن پرسشنامه باشد. پرسشنامه باید همراه دستورالعمل تکمیل آن بوده و چگونگی پاسخ دادن به سوال ها را در کوتاه ترین جملات برای پاسخ دهنده مشخص کند.
اجزاء اصلی پرسشنامه
هر پرسشنامه ای باید شامل اجزاء زیر باشد:
الف: مقدمه ای برای آماده کردن پاسخ دهنده جهت تکمیل پرسشنامه داشته باشد. پرسشنامه در مورد چه موضوعی است و شما به دنبال چه هدفی در تهیه این پرسشنامه هستین.
ب:دستورالعمل تهیه پرسشنامه
در این قسمت محقق باید پاسخ دهنده را با چگونگی پاسخ دادن به سوال های پرسشنامه آشنا کند.
ج: سوال ها (گویه ها)
سوال ها (گویه ها) اصلی پرسشنامه همراه با گزینه های مشخص شده در این قسمت آورده خواهد شد. سؤالات پرسشنامه می تواند به صورت باز یا بسته تهیه گردد.که سؤالات بسته سؤالات با کیفیت تری هستند و سؤالات باز را می توانید برای مصاحبه با کارشناسان استفاده کنید و اطلاعات مورد نیاز خود را بگیرید.
سؤالات باز، سوال هایی هستند که در آن ها پاسخ دهنده می‌تواند پاسخ را به اختیار خود بیان کند و برای آن سؤالات گزینه ای تهیه نشده است. این پاسخ ها می‌تواند از چند کلمه تا چند جمله باشد. از این نوع سوال ها برای بررسی و مطالعه عقاید در یک زمینه خاص استفاده میشود. باید یادآوری کرد که تجزیه و تحلیل داده های حاصل از این نوع سوال ها مشکل بوده و نیازمند یک سیستم کدگذاری ویژه میباشد. اغلب برای تجزیه و تحلیل سؤالات باز پرسشنامه می توان در نتیجه گیری پایانی خود استفاده کنید.
سؤالات بسته، سوال هایی هستند که در آن ها پاسخ دهنده باید به یکی از گزینه های مشخص شده در پرسشنامه پاسخ دهد.
نکات ضروری برای تهیه پرسشنامه
نکات ضروری در تدوین سوال ها: پس از انتخاب نوع سوال های پرسشنامه(باز یا بسته) ، محقق باید به تدوین سوال های پرسشنامه بپردازد. در تدوین سوال ها توجه به نکات زیر ضروری است:
۱- از سوال های نامفهوم و مبهم پرهیز کنید، سؤال پرسشنامه باید خیلی واضح و روشن باشد.
۲- از سوال هایی که پاسخ دهنده را به پاسخ خاصی هدایت میکند باید اجتناب کرد. طوری سؤال نکنید که پاسخ دهنده را به سمت گزینه خاصی هدایت کند.
۳- از سوال های پیچیده و طولانی پرهیز کنید.
۴- از سوال های دو وجهی که شامل دو سوال در یک پرسش است اجتناب کنید. هر سؤال باید فقط شامل یک نکته ضروری باشد.
۵- تا جایی که امکان دارد از ارائه سوال های منفی خود داری کنید.
۶- از بیان سوال های مستقیم که موجب تحریک حساسیت و ایجاد مقاومت برای فرد پاسخ دهنده کند پرهیز کنید.
۷- از تنظیم سوال هایی که فرد پاسخ دهنده، جواب آن را در دسترس ندارد خود داری کنید.
در قسمت های بعدی تهیه پرسشنامه مهم ترین نکات را برای تهیه بهترین پرسشنامه مطرح خواهیم کرد. این قسمت ها باید مرحله به مرحله اجرا شود، تا زمانی که نکات این مقاله را رعایت نکردید، قسمت دوم را مطالعه نفرمایید. اجرا نمودن هر یک از نکات بالا شما را به سمت بهترین پرسشنامه هدایت خواهد کرد.
پس از بررسی اهمیت بالای تهیه پرسشنامه در پژوهش ها و مقالات در قسمت اول، مفاهیم پایه چگونگی تهیه بهترین پرسشنامه را بررسی نمودیم و در ادامه قسمت اول(چگونه بهترین پرسشنامه را تهیه کنیم؟)در این مقاله به مفاهیم اساسی تر تهیه پرسشنامه خواهیم پرداخت. در حقیقت شاید بتوان گفت تهیه پرسشنامه از مهم ترین راهکارها برای پژوهش ها می باشد ولی چرا این ادعا را انجام می دهیم. در حقیقت می توان عنوان کرد که تهیه پرسشنامه از معدود روش هایی است که شما می توانید شکاف ها و مشکلات جامعه را شناسایی کنید و در واقع تهیه پرسشنامه، نزدیک ترین راه برای فاصله اجرایی نمودن پژوهش های تحقیقاتی در دنیای واقع است. همواره مشکلی که همه کارشناسان و خبرگان جامعه با پژوهش های تحقیقاتی و پایان نامه در این سال ها دارند این است که این پژوهش های تحقیقاتی دردی از جامعه را حل نمی کنند و بسیاری از آن ها در عمل اصلا اجرا پذیر نیستند. اما مشکل اصلی چیست؟ حتی خیلی از پایان نامه ها و پژوهش هایی که از پرسشنامه و تحلیل آماری استفاده می کنند در جامعه واقعی اجرا پذیر نبوده اند. مشکل اصلی این است که بسیاری از پایان نامه ها اصلا به درستی از پرسشنامه استفاده نکرده اند و مراحلی را که باید برای تهیه پرسشنامه مناسب رعایت کنند، انجام نمی دهند و بسیاری از آن ها در مرحله بعدی (بعد از تهیه پرسشنامه) هم درست انجام نمی دهند، مرحله بعد از تهیه و توزیع پرسشنامه،تحلیل آماری است که آزمون های آماری مناسب و درست مربوط به هر تحقیق با یکدیگر تفاوت می کند، در حالی که بسیاری از پایان نامه های انجام شده بدون مطالعه آمار، از پژوهش های قبلی تقلید می کنند. در انتهای این پایان نامه، مقالات مشابه مورد نیاز در انجام مراحل پایان نامه را جهت اطلاعات بیشتر شما قرار می دهیم.
همانطور که در قسمت اول مقاله(چگونه بهترین پرسشنامه را تهیه کنیم؟) اجزاء پرسشنامه مطرح گردید در این قسمت به ادامه اجزای ضروری برای تهیه یک پرسشنامه مناسب را توضیح خواهیم داد. در قسمت مقدمه هدف از گردآوری داده ها به وسیله پرسشنامه و ضرورت همکاری پاسخ دهنده در عرضه داده های مورد نیاز بیان میشود. به منظور بیان هدف های یادشده می‌توان شیوه زیر را به کار گرفت. ابتدا هدف کلی پژوهش بیان شده و پاسخ دهنده با گزاره های خاص تحقیق آشنا میشود. پس از آن به نقش پرسشنامه در فراهم آوردن داده های مورد نیاز پژوهشگر اشاره میشود. پژوهشگر باید سعی کند تا پاسخ دهنده نسبت به همکاری در تکمیل پرسشنامه برانگیخته شود. برای این منظور باید بر با ارزش بودن داده های حاصل از پرسشنامه تاکید شود و پاسخ دهنده نسبت به ضرورت و اهمیت تحقیق آگاه گردد تا با دقت بیشتری پاسخ سوال ها را عرضه کند. علاوه بر آن در این قسمت محقق باید به این نکته اشاره کند که داده های حاصل از پرسشنامه محرمانه بوده و بجز استفاده آماری، به منظور دیگری مورد استفاده قرار نخواهد گرفت.
دستورالعمل:
در این قسمت محقق سعی میکند پاسخ دهنده را با چگونگی پاسخ دادن به سوال های پرسشنامه آشنا کند. در دستورالعمل تکمیل پرسشنامه رعایت نکات زیر ضروری است.
۱- هر نوع سوال پرسشنامه و چگونگی پاسخ دادن به آن باید تشریح شود.
۲- گزینه های پرسشنامه باید دقیقا مشخص گردد(اغلب از تابع لیکرت استفاده می شود (اعداد۱تا۵) یا (۱تا۳)
۳- باید بر این نکته تاکید شود که پرسشنامه تا تاریخ معین تکمیل شده و به آدرس مربوط یا به پرسشگر تحویل داده شود. باید به خاطر داشت که دستورالعمل تکمیل پرسشنامه باید کوتاه و به آسانی قابل فهم باشد. دستورالعمل های پیچیده باعث سردرگمی پاسخ دهنده شده و بر ماهیت پاسخ ها اثر می گذارد.
انواع سوال های پرسشنامه :
اولین قدم در تعیین نوع سوال های پرسشنامه شناسایی عوامل و متغیرهای پژوهش است. پس از آن محقق می‌تواند در مورد نوع سوال هایی که می‌تواند متغیرها را اندازه گیری کند تصمیم بگیرد.
به طور کلی سوال های پرسشنامه به دو صورت ارائه میشود:
۱- سوال های بسته- پاسخ
۲- سوال های باز- پاسخ
۱-سوال های بسته- پاسخ
سوال های بسته- پاسخ مجموعه ای از گزینه ها را ارائه می‌دهد تا پاسخ دهنده از میان آن ها یکی را انتخاب کند. پاسخ دهنده این نوع سوال ها را به سرعت درک می کند و به سهولت به آن پاسخ می‌دهد. علاوه بر آن در استخراج داده ها، می‌توان به سهولت آن ها را مقوله بندی و تجریه تحلیل کرد.
پرسشنامه های بسته—پاسخ به حالت های متفاوتی ارائه میشود. این حالت ها به قرار زیر است:
حالت چند جوابی:
در این نوع سوال، پاسخ دهنده یکی از گزینه های ارائه شده را انتخاب کرده و علامت گذاری میکند.
مثال:
کدام یک از گزینه های زیر را جهت کنترل هزینه در پروژه ها مهم تر می دانید؟
۱- انجام برنامه ریزی مناسب
۲- استفاده از روش های اجرایی نوین
۳- شناسایی تأخیرات و کنترل آن ها
حالت چند درجه ای:
در این نوع سوال پاسخ دهنده موضع خود را در مورد موضوعی بر روی یک طیف با انتخابی که به بهترین وجه نمایانگر باورها، عقاید یا نگرش او درباره آن گویه باشد، مشخص میکند. این حالت متداول ترین حالت انجام پایان نامه است.
در مثال های زیر نمونه هایی از این حالت داده شده است:
به نظر شما، استفاده از نیروی انسانی متخصص تا چه میزان می تواند موجب کاهش هزینه گردد؟
کاملا موافق
موافق
بی تأثیر
مخالف
کاملا مخالف
دانش مدیریت پروژه در صنعت ساخت
حیاتی است
خیلی مهم است
مهم است
نسبتا مهم است
اهمیتی ندارد
تا چه اندازه معلم شما سازمان یافته است؟
همیشه
اغلب اوقات
بعضی اوقات
به ندرت هرگز
حالت تعیین اولویت نسبت به موارد ارائه شده:
در این حالت یک سری گویه ارائه شده و از پاسخ دهنده خواسته میشود تا ترتیب اهمیت آن ها را مشخص کند.
سوال های باز- پاسخ:
سوال هایی هستند که در آن ها پاسخ دهنده می‌تواند پاسخ را به اختیار خود جواب دهد. این پاسخ ها می‌تواند از چند کلمه تا چند جمله باشد. از این نوع سوال ها برای بررسی و مطالعه عقاید در یک زمینه خاص استفاده میشود. باید یادآوری کرد که تجزیه و تحلیل داده های حاصل از این نوع سوال ها مشکل بوده و نیازمند یک سیستم کدگذاری ویژه است.
مثال:
چه عواملی منجر به تأخیرات در پروژه می گردد؟
نکات ضروری در تدوین سوال ها: پس از انتخاب نوع سوال های پرسشنامه ، محقق باید به تدوین سوال های پرسشنامه بپردازد. در تدوین سوال ها توجه به نکات زیر ضروری است:
۱- از سوال های نامفهوم و مبهم پرهیز کنید.
۲- از سوال هایی که پاسخ دهنده را به پاسخ خاصی هدایت میکند باید اجتناب کرد.
۳- از سوال های پیچیده پرهیز شود.
۴- از سوال های دو وجهی که شامل دو سوال در یک پرسش است اجتناب شود.
۵- تا جایی که امکان دارد از ارائه سوال های منفی خود داری شود.
۶- از بیان سوال های مستقیم که موجب تحریک حساسیت آزمودنی شده و یا در وی ایجاد مقاومت میکند پرهیز شود.
۷- از تنظیم سوال هایی که آزمودنی پاسخ آن ها را در دسترس ندارد خود داری شود.
۱-۳- ترتیب ارائه سوال ها
در ارائه سوال ها باید به این دو اصل مهم توجه کرد:
۱-سوال های اولیه باید به حدی جالب باشد که پاسخ دهنده را به پاسخ دادن ترغیب کند.
۲- سوال ها از ساده ترین به پیچیده ترین عرضه شود؛ سوال هایی که ممکن است آزمودنی در پاسخ دادن به آن ها اکراه داشته باشد بهتر است در وسط پرسشنامه قرار داده شود.
۱-۴-پرسشنامه آنلاین و ایمیلی را ترجیح می دهید؟
خیر، پرسشنامه آنلاین و ایمیلی در ایران اصلا شما را به نتایج درستی هدایت نخواهد کرد، مگر اینکه افرادی که می خواهند جواب شما را بدهند شما را بشناسند و جواب های درستی بدهند در غیر این صورت بهترین راه توزیع پرسشنامه، حضوری در نمونه آماری مشخص شده است.
تحلیل آماری با SPSS یکی از راهکارهای ضروری برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه و مصاحبه می باشد. اغلب پایان نامه ها در فصل ۴ نیازمند تحلیل آماری با SPSS می باشند. تحلیل آماری پرسشنامه در SPSS به پژوهشگران کمک میکند تا بینش قدرتمندی از نتایج سوالات و متغیرهای جامعه داشته باشند. در واقع روش‌ها و آزمون‌های آماری که در علم آمار برای آنالیز داده‌های پرسشنامه وجود دارد را می‌توان با نرم افزار SPSS با سرعت و دقت بیشتری انجام داد. روش‌های آماری که می‌توان با نرم افزار SPSS انجام داد عبارتند از:
روش‌های آمار توصیفی مانند جدول توزیع فراوانی، میانگین و میزان انحراف معیار
ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﺗﻔﺴﻴﺮ آزﻣﻮن‌های آﻣﺎری ﺗﻚ ﻣﺘﻐﻴﺮه و ﭼﻨﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮه از جمله آزمون تحلیل واریانس تک متغیری ANOVA، آزمون‌های همبستگی و آزمون های غیر پارامتری.
روش‌های پیش‌بینی مانند رگرسیون خطی
انجام پیش‌بینی با استفاده از روش‌هایی مانند تجزیه و تحلیل خوشه‌ای و تحلیل عاملی
۱- تحلیل آماری چیست؟
در این مقاله در این خصوص صحبت می کنیم که اصولا تحلیل آماری چیست و چگونه و با چه ابزارهایی انجام می شود. برای سفارش تحلیل آماری چکار باید کرد؟ و برای آموزش تحلیل آماری از کجا باید شروع نمود؟
۲- تعریف تحلیل آماری
تحلیل آماری عبارتست از گزارشی شامل جداول و نمودارهای آماری و تحلیل و تفسیر آن ها، به گونه ای که تصویری روشن و توصیفی از داده ها و هم چنین استنباط های حاصل از استخراج نکات کلیدی و مدیریتی از داده ها ارائه می دهد. داده ها ممکن است به صورت داده های آماری آماده باشند (مانند نرخ تورم، درآمد، و مانند آن) و یا اینکه از پرسشنامه های توزیع شده بدست آمده باشند. در نگارش تحلیل آماری حتما نیاز به استفاده از یکی از نرم افزارهای آماری (مانند Excel، EViews، SPSS و مانند آن) خواهد بود. در تحلیل های آماری تهیه شده برای تحقیقات دانشگاهی و پایان نامه ها، علاوه بر موارد فوق از آزمون های آماری برای قبول یا رد فرضیات تحقیق استفاده می گردد. برای جلسه دفاع پایان نامه باید دانشجو،حجم نمونه، جامعه آماری، بررسی روایی و پایایی پرسشنامه و خروجی آزمون های آماری را بداند.
۳- استفاده از نرم افزار آماری جهت تحلیل آماری پژوهش
یکی از مهم ترین ابزارهای اصلی مورد نیاز برای انجام و نگارش تحلیل آماری، نرم افزار آماری است و تصور “تحلیل آماری” بدون استفاده از نرم افزارهای آماری غیر ممکن است. زیرا برای تجزیه و تحلیل داده ها نیاز به عملیات های آماری خاصی است که محاسبات آن به صورت دستی غیر ممکن یا بسیار سخت و زمان بر می باشد. در حقیقت در نرم افزار آماری همزمان داده های استخراج شده در پرسشنامه مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. باید دو حالت در نظر گرفت: حالت اول اینکه شما یک ارگان و سازمان باشید و بخواهید انجام تحلیل آماری در سازمان متبوع تان را برون سپاری کنید. حالت دوم اینکه شما یک محقق و دانشجو هستید و برای انجام بخش آماری پایان نامه خود (فصل ۴ پایان نامه) نیاز به تحلیل آماری دارید. تحلیل آماری و گزارش های آماری و مدیریتی مورد نیاز ارگان ها و سازمان هاجهت تهیه گزارش اغلب به شرکت های آماری خبره و دارای گرید مرکز آمار ایران واگذار می شود. نکته مهم برای انجام هر تحلیل آماری این است که تحلیلگر آماری شناخت کاملی از کسب و کار و موضوع فعالیت آن موضوع و سازمان داشته باشد و حتما مسائل، مشکلات، نکات کلیدی و مدیریتی را از تحلیل خویش استخراج کند.فراموش نشود که هدف از تحلیل آماری برای ادارات و پژوهش ها، کمک به تصمیم گیری مدیر و محقق برای یافتن شناسایی و یافتن راه حل جهت مسائل است. در حالت دوم، یعنی برون سپاری و واگذاری تحلیل آماری تحقیقات علمی و پایان نامه های دانشجویی، نیز می توانید تهیه این گزارش را به شرکت های آماری بسپارید، اما حتما بایستی دقت نمایید که فرد یا گروهی که ادعای انجام این کار را دارد، آیا از نظر فنی واقعا توانایی کار با آزمون های آماری نرم افزارهای پیچیده آماری را دارد یا خیر؟ و در صورتی که ایرادات و مسائلی از جانب استاد راهنما یا اساتید داور طرح شود آیا می توانند پشتیبانی لازم را داشته باشند یا خیر؟ هر فردی که تحلیل آماری شما را انجام می دهد باید آموزش شما را هم جهت آمادگی برای جلسه دفاع برعهده بگیرد البته قاعدتا هزینه آموزش جدا است ولی بدون آموزش و با صرف زمان برای تحلیل آماری و گرفتن خروجی قطعا دانشجو را با مشکل روبرو خواهد کرد. آموزش های آماری می توانند به صورت آنلاین از راه دور توسط انجام دهنده آماری برای دانشجو انجام گیرد. در اصل می خواهم به شما عرض کنم که در حالت دوم، تخصص و توانایی صد درصدی کار با نرم افزار آماری و گرفتن خروجی ها بسیار مهم بوده و می بایست ملاک عمل قرار گیرد. در این حالت نسبت به حالت اول، تخصص و هم چنین تجربه اهمیت بیشتری دارد. در اینجا بر خلاف حالت اول که فقط نرم افزارهای اکسل و ورد (Word) نیاز بود، نرم افزارهای آماری مطرح همانند SPSS، Lisrel، EViews و مانند آن مورد نیاز است و درصد افرادی که از عهده کار با این نرم افزارها بر می آیند بسیار بسیار کم هستند. در کار با نرم افزارهای آماری مهم (غیر از اکسل) هم اطلاعات نرم افزاری و تجربه لازم است و هم آشنایی کامل با علم آمار و شناخت آزمون های آکادمیک آماری مورد نیاز است.
یادگیری تحلیل آماری برای انجام پایان نامه
برای اینکه بتوانید خود تحلیل آماری تحقیقات دانشگاهی و پایان نامه تان را انجام دهید، لازم است دو توانایی را همزمان داشته باشید. اول شناخت کافی از آزمون های آماری و نحوه استنباط نتایج آنها برای تایید یا رد فرضیات تحقیق. و دوم توانایی کار با نرم افزار آماری (ورود داده ها در آن و استخراج نتایج آزمون ها) و خروجی گرفتن از این نرم افزارها را می بایست بدانید. توانایی اول به میزان یادگیری شما هنگام گذراندن و پاس کردن دروس آمار دانشگاه بستگی دارد. یا اینکه خودتان در فرصت مناسب به یادگیری آمار و اصول آن بپردازید. توانایی دوم نیز مستلزم تمرکز بر یادگیری نرم افزار آماری ای است که می دانید با کمک آن می توانید فرضیات پایان نامه یا مقاله خود را آزمون نمایید. در مقالات بعدی به شناسایی آزمون های آماری و نحوه کاربرد آن ها نیز پرداخته می شود.
مقالات مشابه با این مقاله:
نوشته شده توسط مهندس مهرداد حمصیان
